عوارض واکسن آنفولانزا چیست؟ آیا خطرناک است؟

واکسن آنفولانزا به‌عنوان یکی از موثرترین راه‌های پیشگیری این ویروس شناخته شده است؛ سازمان جهانی بهداشت اعلام می‌کند که این واکسن‌ها بیش از ۶۰ سال است که ایمن و موثر استفاده می‌شوند و معمولاً واکنش‌های خفیف کوتاه‌مدت مانند درد محل تزریق یا تب خفیف دارند (منبع). 

آیا واکسن آنفولانزا خطرناک است؟

واکسن آنفولانزا به‌طور قطع خطرناک نیست برای اکثر افراد، و داده‌های معتبر علمی این نکته را به‌وضوح تأیید می‌کنند.

بیش از ۵۰ سال است که صدها میلیون نفر در سراسر جهان واکسن آنفولانزا را ایمن دریافت کرده‌اند و این واکسن نمی‌تواند باعث ابتلای واقعی به بیماری آنفولانزا شود، زیرا ویروس‌های داخل آن غیرقابل تکثیر یا غیرفعال هستند.

مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا (CDC) گزارش می‌دهد که واکسن آنفولانزا دارای کارنامه ایمنی بسیار خوب است و عوارض شدید بسیار نادر هستند، در حالی که عوارض معمولی و موقتی مانند درد در محل تزریق، سردرد یا تب خفیف ظرف چند روز از بین می‌روند (منبع).

در مطالعات ایمنی، احتمال بروز سندرم گیلن-باره (GBS) پس از واکسیناسیون کمتر از ۱ تا ۲ مورد در هر یک میلیون نفر بوده است و حتی خود عفونت آنفولانزا خطر بروز جی‌بی‌اس (GBS) را بیشتر از واکسن دارد.

سی‌دی‌سی (CDC) و سازمان‌های بهداشتی جهانی یادآور می‌شوند که مزایای واکسن در پیشگیری از بیماری، بستری شدن و مرگ در اثر آنفولانزا بسیار بیشتر از خطرات احتمالی آن است (منبع).

مطالب مرتبط: علائم آنفولانزا جدید در بزرگسالان و کودکان چیست؟ دوره درمان چند روز است؟

عوارض رایج واکسن آنفولانزا

واکسن آنفولانزا معمولاً عوارض خفیف و کوتاه‌مدتی ایجاد می‌کند که بیشتر ناشی از واکنش طبیعی سیستم ایمنی است. این عوارض معمولاً ظرف ۲۴ تا ۴۸ ساعت برطرف می‌شوند و در اغلب موارد نیازی به درمان خاص ندارند. با این حال، شدت و نوع عارضه می‌تواند بین بزرگسالان و کودکان متفاوت باشد.

در بزرگسالان

در بزرگسالان، شایع‌ترین عوارض واکسن آنفولانزا شامل درد یا قرمزی محل تزریق، خستگی، سردرد، تب خفیف و درد عضلانی است.

این علائم معمولاً خفیف‌اند و به دلیل پاسخ طبیعی سیستم ایمنی به آنتی‌ژن‌های واکسن رخ می‌دهند. در برخی افراد ممکن است بی‌حالی یا خواب‌آلودگی یک روزه نیز مشاهده شود. بروز این عوارض نشان‌دهنده آن است که سیستم ایمنی در حال فعال‌شدن و ساخت محافظت‌های لازم در برابر ویروس آنفولانزا است.

در کودکان

کودکان نیز ممکن است پس از دریافت واکسن دچار تب خفیف، بی‌قراری، درد محل تزریق، کاهش اشتها یا خواب بیشتر از معمول شوند.

نوزادان و کودکان خردسال ممکن است علائم را با گریه یا بی‌حوصلگی نشان دهند. این عوارض اغلب موقتی بوده و ظرف یک تا دو روز برطرف می‌شوند. در موارد نادر، کودک ممکن است دچار التهاب خفیف بینی یا سرفه شود، به‌ویژه اگر واکسن به‌صورت اسپری بینی تزریق شده باشد.

عوارض کمتر شایع

واکسیناسیون آنفولانزا معمولاً با عوارض خفیف و موقتی همراه است، اما در برخی افراد عوارض کمتر شایع و نادر نیز گزارش شده است که شناسایی و آگاهی نسبت به آن‌ها مهم است.

 این واکنش‌ها اغلب به درصد بسیار کمی از افرادی که واکسن دریافت می‌کنند مربوط می‌شود و در اغلب موارد، شدت کمی دارد یا به‌صورت گذرا است.

واکنش‌های آلرژیک

برخی افراد ممکن است نسبت به یکی از اجزای واکسن حساسیت داشته باشند و واکنش‌های آلرژیک را تجربه کنند.

این واکنش‌ها می‌توانند از خارش یا کهیر گرفته تا واکنش‌های شدیدتر مانند آنافیلاکسی (تنگی نفس، تورم صورت و گلو) باشند. اگرچه واکنش‌های جدی بسیار نادر هستند، اما معمولاً ظرف چند دقیقه تا چند ساعت پس از تزریق رخ می‌دهند (منبع).

غدد لنفاوی متورم (لنفادنوپاتی)

تورم یا حساسیت در غدد لنفاوی نزدیک محل تزریق واکسن (مثلاً در زیر بغل) ممکن است دیده شود و این واکنش به‌عنوان پاسخ ایمنی بدن به آنتی‌ژن‌ها تفسیر می‌شود. این حالت معمولاً موقتی و بدون پیامد جدی است (منبع).

علائم گوارشی موقت

در بعضی موارد، افراد ممکن است پس از تزریق واکسن دچار تهوع، استفراغ یا اسهال خفیف شوند که این علائم معمولاً کوتاه‌مدت بوده و به‌سرعت برطرف می‌شوند. چنین واکنش‌هایی نادرتر از عوارض معمول‌اند اما در برخی بررسی‌ها گزارش شده‌اند (منبع).

سندرم گیلن-باره

سندرم گیلن-باره (GBS) یک اختلال نادر عصبی است که در موارد بسیار کمی پس از واکسن آنفولانزا گزارش شده است. برآوردها نشان می‌دهد که اگر چنین خطری وجود داشته باشد، حدود ۱ تا ۲ مورد در هر میلیون نفر واکسینه‌شده است و خطر جی‌بی‌اس (GBS) پس از خود بیماری آنفولانزا بیشتر از پس از واکسن است (منبع).

مطالب مرتبط: چه دارویی برای آنفولانزا خوبه؟ راهنمای کامل + نام داروها

عوارض نادر اما جدی (نیاز به مراجعه پزشکی)

با وجود آنکه واکسن آنفولانزا یکی از ایمن‌ترین واکسن‌های مورد استفاده در جهان محسوب می‌شود، در موارد بسیار نادری ممکن است عوارض جدی و نیازمند مراجعه فوری پزشکی بروز کند. شناخت این نشانه‌ها به افراد کمک می‌کند در صورت مشاهده علائم خطر، به‌موقع اقدام کرده و از پیامدهای احتمالی جلوگیری کنند.

واکنش آلرژیک شدید (آنافیلاکسی)

آنافیلاکسی یک واکنش آلرژیک نادر اما خطرناک است که می‌تواند چند دقیقه تا یک ساعت پس از تزریق رخ دهد.

علائم آن شامل تورم صورت و گلو، دشواری در تنفس، خس‌خس سینه، تپش قلب بالا و کهیر گسترده است. این وضعیت یک اورژانس پزشکی محسوب می‌شود و نیاز به مراجعه فوری دارد. خوشبختانه احتمال وقوع آن بسیار پایین و کمتر از یک در میلیون است.

تب بسیار بالا همراه با ضعف شدید

اگر فرد پس از تزریق واکسن دچار تب بالاتر از ۳۸.۵ درجه که بیش از ۴۸ ساعت ادامه یابد، همراه با ضعف شدید، گیجی، یا ناتوانی در انجام فعالیت‌های معمول شود، لازم است ارزیابی پزشکی انجام گیرد. این حالت می‌تواند نشان‌دهنده یک واکنش غیرمعمول یا عفونت هم‌زمان باشد.

درد شدید و رو‌به‌افزایش در محل تزریق

در حالی که درد خفیف طبیعی است، درد شدید، تورم بزرگ، گرمی بیش از حد، یا چرک در محل تزریق غیرطبیعی بوده و ممکن است نشانه عفونت یا التهاب شدید باشد. این حالت نیاز به بررسی و درمان فوری دارد.

چه کسانی باید قبل از واکسن احتیاط کنند؟

برخی افراد به دلیل شرایط پزشکی یا سابقه واکنش‌های خاص ممکن است پیش از دریافت واکسن آنفولانزا نیاز به ارزیابی پزشک یا رعایت احتیاط بیشتر داشته باشند. واکسن همچنان برای اکثر افراد ایمن است، اما آگاهی از این گروه‌ها کمک می‌کند تا تزریق با اطمینان و بدون نگرانی انجام شود.

• آلرژی شدید: افرادی که سابقه آنافیلاکسی نسبت به واکسن‌های قبلی یا مواد تشکیل‌دهنده واکسن دارند باید قبل از تزریق بررسی شوند.
• سابقه گیلن‌باره: افرادی که پس از واکسن آنفولانزا دچار جی‌بی‌اس (GBS) شده‌اند نیاز به مشاوره پزشکی قبل از تزریق دارند.
• بیماری حاد تب‌دار: اگر فرد هنگام تزریق دچار تب یا عفونت فعال باشد بهتر است تزریق به تعویق بیفتد.
• کودکان زیر ۶ ماه: این گروه سنی اجازه دریافت واکسن آنفولانزا را ندارند.
• نقص سیستم ایمنی: افرادی که سیستم ایمنی بسیار ضعیف دارند یا تحت درمان‌های تضعیف‌کننده ایمنی هستند باید نوع واکسن مناسب را با پزشک انتخاب کنند.
• مصرف داروهای خاص: برخی داروهای سرکوب‌کننده ایمنی ممکن است واکنش بدن را تغییر دهند و نیاز به ارزیابی قبل از تزریق دارند.
• آسم یا آلرژی‌های شدید تنفسی: این افراد ممکن است نسبت به برخی انواع واکسن حساس‌تر باشند و باید نوع مناسب واکسن برایشان انتخاب شود.

چگونه عوارض واکسن را کاهش دهیم؟

واکسیناسیون آنفولانزا معمولاً با عوارض خفیف و گذرا همراه است، اما می‌توان با رعایت چند اقدام ساده قبل و بعد از تزریق، شدت و احتمال این عوارض را کاهش داد و تجربه واکسیناسیون را راحت‌تر کرد.

رعایت نکات مراقبتی، هیدراتاسیون مناسب، تغذیه متعادل و رفتارهای سبک پس از تزریق می‌تواند به کاهش ناراحتی‌های موقتی کمک کند.

هیدراتاسیون مناسب قبل و بعد از تزریق

آبرسانی مناسب بدن قبل و بعد از دریافت واکسن می‌تواند به پیشگیری از سردرد و خستگی کمک کند، زیرا بدن برای پاسخ ایمنی به مایعات بیشتری نیاز دارد.

بهینه ماندن آب بدن به عملکرد سیستم ایمنی کمک می‌کند و می‌تواند عوارض خفیف را کاهش دهد (منبع).

تغذیه سالم و سبک

خوردن یک وعده سبک و مغذی قبل از دریافت واکسن، از افت قند خون و بی‌حالی ناشی از اضطراب جلوگیری می‌کند. مواد مغذی مانند میوه‌ها، پروتئین کم‌چرب و غلات کامل می‌توانند به بدن انرژی و آمادگی بیشتری برای واکنش ایمنی بدهند (منبع).

استراحت کافی و فعالیت سبک

فعالیت‌های سنگین را چند ساعت متوقف کنید و اجازه دهید بدن‌تان استراحت کند. فعالیت شدید بلافاصله پس از تزریق ممکن است درد عضلانی یا خستگی را تشدید کند؛ استراحت مناسب به کاهش این علائم کمک می‌کند (منبع).

اجتناب از الکل سنگین

مصرف زیاد الکل می‌تواند سیستم ایمنی را تضعیف کند و عوارضی مانند سردرد و خستگی را تشدید کند. پرهیز از الکل قبل و بعد از واکسن به کاهش ناراحتی‌های موقت کمک می‌کند (منبع).

مدیریت درد محل تزریق

گرما یا سرما درمانی: استفاده از کمپرس سرد یا گرم به مدت کوتاه روی محل تزریق می‌تواند درد یا التهاب را کاهش دهد. این روش ساده و بدون دارو می‌تواند ناراحتی موضعی را تسکین دهد (منبع).

آیا واکسن آنفولانزا باعث آنفولانزا می‌شود؟

واکسین آنفولانزا باعث ابتلا به آنفولانزا نمی‌شود. چون واکسن‌های آنفولانزا حاوی ویروس زندهٔ فعال نیستند و بنابراین نمی‌توانند بیماری را ایجاد کنند.

برخی واکسن‌ها از ویروس‌های کاملاً غیرفعال (inactivated) ساخته شده‌اند و برخی دیگر فقط پروتئین‌های سطحی ویروس (recombinant) را شامل می‌شوند؛ هیچ‌کدام قابلیت تکثیر در بدن را ندارند.

تنها چیزی که ممکن است افراد تجربه کنند، عوارض خفیف کوتاه‌مدت مثل درد بازو، تب پایین یا خستگی است که نشانهٔ فعال شدن سیستم ایمنی است، نه ابتلا به آنفولانزا.

مراکز معتبر سلامت به‌صراحت تأکید می‌کنند که واکسن آنفولانزا نمی‌تواند آنفولانزا ایجاد کند و هرگونه بیماری پس از تزریق معمولاً به علت قرار گرفتن در معرض ویروس قبل از ایجاد ایمنی، یا ویروس‌های تنفسی دیگر است (منبع).

مزایای واکسن بسیار بیشتر از عوارض است

مزایای واکسن آنفولانزا به‌طور قابل توجهی بیشتر از عوارض احتمالی آن است. این واکسن از ابتلا به بیماری یا شدت آن جلوگیری می‌کند و خطر بستری شدن، عوارض شدید تنفسی و حتی مرگ ناشی از آنفولانزا را کاهش می‌دهد.

حتی اگر واکسن با ویروس فصلی به‌طور کامل منطبق نباشد، همچنان می‌تواند شدت بیماری را کاهش دهد و سیستم ایمنی بدن را برای مقابله با ویروس آماده کند.

در مقابل، عوارض واکسن معمولاً خفیف و کوتاه‌مدت هستند و شامل درد محل تزریق، خستگی یا تب خفیف می‌شوند.

بنابراین، مزایای پیشگیری از بیماری و کاهش خطرات جدی آنفولانزا بسیار بیشتر و ارزشمندتر از عوارض نادر یا خفیف واکسن است.

سخن آخر

در پایان، واکسن آنفولانزا یکی از موثرترین و ایمن‌ترین ابزارهای پیشگیری از بیماری‌های تنفسی فصلی است. هرچند ممکن است عوارض خفیف و موقتی مانند درد محل تزریق، تب یا خستگی ایجاد شود، اما عوارض جدی بسیار نادر هستند و مزایای واکسن در کاهش ابتلا، شدت بیماری و بستری شدن بسیار بیشتر است.

رعایت نکات ساده‌ای مانند هیدراتاسیون، تغذیه مناسب و استراحت کافی می‌تواند به کاهش ناراحتی‌های موقتی کمک کند.

در نهایت، واکسیناسیون نه تنها از سلامت فردی محافظت می‌کند، بلکه نقش مهمی در پیشگیری از شیوع بیماری در جامعه دارد و به افراد، خانواده‌ها و سیستم سلامت عمومی امنیت بیشتری می‌بخشد.